Brede blik op derivaten
Sinds de financiële crisis van 2008 hebben zich grote veranderingen voorgedaan in de bancaire wereld en financiële markten. Ook zijn de accounting regels voor financiële instrumenten (IFRS 9) aangepast. We spreken hierover met Mike Velthaak. Hij is docent van de NIVE cursus“Toepassing en waardering van derivaten” en co-auteur van het Handboek Derivaten dat cursisten die zich inschrijven voor deze cursus als lesmateriaal meekrijgen.
Sinds de kredietcrisis van 2008 en de daaruit voortvloeiende Eurocrisis is de situatie op de kapitaalmarkt grondig gewijzigd. In aanvulling daarop zorgt de recente Coronacrisis voor een nog verdere daling van de kapitaalmarktrentes. Verder zijn valutarisico’s en grondstoffenprijsrisico’s niet verdwenen. De Coronacrisis heeft ons zelfs laten zien dat negatieve olieprijzen kunnen ontstaan. Dit was iets wat niet eerder voor mogelijk werd gehouden.
De inzet van derivaten
Om zich tegen de volatiliteit op de financiële markten in te dekken, zetten veel bedrijven derivaten in. Ook hebben toezichthouders de laatste jaren ingegrepen, met name om het tegenpartijrisico te beperken. Derivaten zijn dus nuttig, mits men ze deskundig gebruikt.
In aanvulling zegt Velthaak “Zeker als je dit instrument inzet binnen kleine of middelgrote organisaties, heb je behoefte aan een breed blikveld: voor welke doelen kun je ze inzetten en hoe werken ze? Wat zijn de consequenties voor de externe verslaggeving en op juridisch en fiscaal vlak? Als derivaten bijvoorbeeld een negatieve waarde op de balans vertegenwoordigen, kan dat een risico zijn als je ze tussentijds wilt stoppen, of als je (onbewust) niet voor hedge accounting hebt gekozen. Ook gelden voor derivaten met een negatieve reële waarde vaak margeverplichtingen die de liquiditeit van een organisatie negatief kunnen beïnvloeden. Wij proberen mensen met minder diepgaande kennis van derivaten voor dergelijke valkuilen te waarschuwen.”
Veranderende derivatenmarkt
Ook derivatenmarkten veranderen. Zo geeft Velthaak aan “Voor banken en grote ondernemingen gelden weer andere vraagstukken rond derivaten dan voor kleine ondernemingen.” European Market Infrastructure Regulation (EMIR) stelt dat banken die te maken hebben met grote derivatentransacties zich moeten aansluiten bij een central clearing counter party (CCP). Grote derivatentransacties wikkelt men via deze clearing af. Als een van de aangesloten partijen niet meer aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen, nemen de andere ‘clearing members’ deze schuld over. Daardoor neemt het tegenpartijrisico af en wordt het kredietrisico door de clearing members opgevangen. Daar staat tegenover dat banken significante investeringen moeten doen in processen en systemen. Het is dus alleen voor banken met voldoende volumes renderend om zich bij een CCP als clearing member aan te sluiten. Bepaalde banken hebben daarom hun businessmodel aangepast waardoor ze niet zelf transacties via een CCP afwikkelen, maar hiervoor andere (grotere) banken gebruiken.
Velthaak ligt toe “Het storten van margeverplichtingen als derivaten een negatieve waarde krijgen kan, zo bleek aan het begin van de coronacrisis in maart 2020, weer een systeemrisico op zich vormen. Centrale banken, met name de Amerikaanse, hebben gelukkig tijdig ingegrepen”. Voor kleinere derivatentransacties die niet via deze ‘clearing’ lopen, moeten banken volgens de Basel III-regels meer kapitaal aanhouden dan in het verleden.
“IFRS 9 is een andere belangrijke ontwikkeling van de afgelopen jaren” ,geeft Mike aan. “Deze verslaggevingstandaard wordt met ingang van 1 januari 2018 toegepast.” In ‘Handboek derivaten’ wordt hier, naast RJ 290, nadrukkelijk aandacht aan gegeven. Ook hebben Velthaak en van der Wielen naar aanleiding van deze ontwikkelingen en verdiepingsboek uitgebracht met de titel “Financial Instruments”. Zo geeft Velthaak aan: “Het Handboek Derivaten is geschreven voor de geïnteresseerde leek en personen die hun kennis over derivaten en accounting willen opfrissen.” Het boek ‘Financial Instruments’ gaat meer de diepte in. Na de financiële crisis zien we naast IFRS 9 namelijk veel ontwikkelingen in de wijze waarop derivaten tegen hun reële waarde gewaardeerd kunnen worden. Echter, hierover is nagenoeg geen literatuur beschikbaar.”
Mike Velthaak RA RT adviseert de managing board van Rabobank over actuele ontwikkelingen op het gebied van wet- en regelgeving. Alvorens hij in 2012 bij Rabobank ging werken was hij senior manager bij KPMG en gespecialiseerd in financiële instrumenten en risico management. Om (mkb-)accountants, controllers, fiscalisten, leden van RvC’s en andere betrokkenen te helpen, schreef Mike Velthaak samen met Lex van der Wielen in 2012 het veel geprezen Handboek Derivaten, met een update naar de actualiteit in 2021, en het verdiepingsboek Financial Instruments.